लडाख : लडाखमध्ये झालेल्या हिंसक आंदोलनादरम्यान चार जणांचा मृत्यू आणि 90 हून अधिक जखमी झाल्यानंतर, शुक्रवारी लेह पोलिसांनी राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्याअंतर्गत (NSA) सोनम वांगचुक यांना अटक केली आहे. लडाखचा सहाव्या अनुसूचीत समावेश आणि राज्याचा दर्जा मिळावा यासाठी उपोषणादरम्यान वांगचुक यांनी केलेल्या प्रक्षोभक विधानांद्वारे लोकांना भडकवल्याचा त्यांच्यावर आरोप आहे.

वांगचुक यांच्या नेतृत्वाखाली लेह एपेक्स बॉडी आणि कारगिल डेमोक्रॅटिक अलायन्स यांच्यासह ही निदर्शनं करण्यात आली. लडाखला भारतीय संविधानाच्या सहाव्या अनुसूचीअंतर्गत पूर्ण राज्याचा दर्जा आणि समावेश मिळावा अशी मागणी त्यांनी केली. या मागण्यांवर जोर देण्यासाठी, वांगचुक यांनी 10 सप्टेंबर 2025 रोजी उपोषण सुरू केलं. पोलिसांनी हिंसाचाराचा उल्लेख करत 15 दिवसांनी 24 सप्टेंबर रोजी उपोषण संपवलं होतं.

सरकारने वांगचुक यांच्यावर प्रक्षोभक भाषणे ("अरब स्प्रिंग-शैलीतील निषेध" आणि "नेपाळमधील जेन झी निषेध" या संदर्भांसह) केल्याचा आरोप केला आहे, ज्यामुळे लोक भडकली असा दावा आहे. 

बुधवारी एका अधिकृत निवेदनात गृह मंत्रालयाने म्हटलं आहे की, "सोनम वांगचुक यांनी 10 सप्टेंबर रोजी (संविधानाच्या सहाव्या अनुसूचीखाली केंद्रशासित प्रदेश आणणे) आणि लडाखला राज्याचा दर्जा देणे या मागणीसाठी उपोषण सुरू केले होते."

त्यात पुढे म्हटले आहे की, "भारत सरकार समान मुद्द्यांवर एबीएल आणि केडीएसोबत सक्रियपणे सहभागी आहे हे सर्वज्ञात आहे. उच्च समिती तसेच उप-समितीच्या औपचारिक माध्यमातून आणि नेत्यांसोबत अनेक अनौपचारिक बैठका घेऊन त्यांच्यासोबत बैठका घेण्यात आल्या."

1) सोनम वांगचुक कोण आहेत?

उत्तर: सोनम वांगचुक हे लडाखमधील प्रसिद्ध अभियंते, शिक्षण सुधारक, पर्यावरण कार्यकर्ते आणि सामाजिक कार्यकर्ते आहेत. त्यांचा जन्म १ सप्टेंबर १९६६ रोजी लडाखमधील उल्यटोकपो गावाजवळ झाला. ते घरगुती शिक्षण घेतले आणि नंतर यांत्रिक अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले. १९८८ मध्ये त्यांनी स्टुडंट्स एज्युकेशनल अँड कम्युनिटी मशरूम (SECMOL) ही संस्था स्थापन केली, जी लडाखमधील शिक्षण सुधारणेसाठी कार्यरत आहे. ते '३ इडियट्स' चित्रपटातील 'फुन्सुख वांगडू' पात्राचे प्रेरणास्रोत मानले जातात. त्यांना रॅमन मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला असून, ते लडाखच्या स्वायत्ततेसाठी आंदोलन करत आहेत.

2) सोनम वांगचुक यांना का अटक करण्यात आली?

उत्तर: त्यांना राष्ट्रीय सुरक्षा कायदा (NSA) अंतर्गत अटक करण्यात आली आहे. सरकारने त्यांच्यावर हिंसक निदर्शने भडकावल्याचा आरोप केला आहे. विशेषतः, त्यांच्या भाषणांमध्ये 'अरब स्प्रिंग' आणि 'नेपालमधील जेन झेड' निदर्शनांचा उल्लेख करून गर्दीला उत्तेजित केल्याचा दावा केला आहे. या निदर्शनांमुळे लेह येथे भाजप कार्यालय आणि सरकारी वाहनांवर हल्ले झाले. सरकारने हे 'राजकीयदृष्ट्या प्रेरित' गटांचे कार्य असल्याचे म्हटले आहे.

3) लडाखमधील आंदोलनाचा पार्श्वभूमी काय आहे?

उत्तर: लडाखमधील हे आंदोलन लडाखला पूर्ण राज्यत्व आणि घटनेच्या सहाव्या परिशिष्टात समाविष्ट करण्याच्या मागणीसाठी आहे. लेह ऍपेक्स बॉडी आणि कारगिल डेमोक्रॅटिक अॅलायन्ससोबत वांगचुक हे नेते आहेत. १० सप्टेंबर २०२५ रोजी त्यांनी अनिश्चितकालीन उपोषण सुरू केले, जे २४ सप्टेंबरला हिंसेमुळे थांबवले. सरकारने उच्चस्तरीय समितीमार्फत चर्चा केल्या असून, अनुसूचित जमाती आरक्षण ४५% वरून ८४% पर्यंत वाढवले, स्थानिक परिषदांमध्ये महिलांसाठी ३३% आरक्षण, भोटी आणि पर्गी भाषांना अधिकृत दर्जा आणि १८०० पदांसाठी भरती सुरू केली आहे. तरीही मागण्या पूर्ण झाल्याने निदर्शने तीव्र झाली.